ABC chorób serca

PRZYCZYNY CHORÓB SERCA

Do poważnych zaburzeń i chorób serca najczęściej dochodzi gdy w naczyniach – tętnicach rozwiną się nasilone zmiany miażdżycowe nazywane blaszkami miażdżycowymi. Miażdżyca to powolny, wieloletni proces polegający na odkładaniu się w ścianach tętnic złogów cholesterolu i związków wapnia. Światło tętnic stopniowo zwęża się, utrudniając dopływ krwi do różnych narządów. Gdy tętnice wieńcowe (dostarczające krew do mięśnia sercowego) są zwężone krytycznie tzn. ponad 70-80% światła tętnicy, chory człowiek może odczuwać bóle w klatce piersiowej, nazywane dławicą piersiową lub dusznicą bolesną (są to objawy choroby niedokrwiennej serca inaczej zwanej chorobą wieńcową). Kiedy w zwężonej tętnicy wieńcowej powstanie zakrzep i zupełnie zamknie jej światło uniemożliwiając przepływ krwi, dochodzi do ostrego zawału serca czyli martwicy części mięśnia sercowego spowodowanej nagłym niedokrwieniem.

JAK ZAPOBIEGAĆ CHOROBOM SERCA

1. Rzucić palenie!

U palaczy tytoniu ryzyko wystąpienia chorób serca jest średnio czterokrotnie większe niż u osób niepalących. Ryzyko to jest większe u kobiet i rośnie wraz z czasem trwania nałogu oraz ilością wypalanych dziennie papierosów. Po zaprzestaniu palenia, ryzyko zachorowania obniża się stopniowo, znacznie spada już po pół roku, a po 10 latach zrównuje się z tym jakie mają osoby, które nigdy nie paliły. Po zaprzestaniu palenia trzeba się liczyć ze wzrostem wagi, ale korzyści z rzucenia palenia są większe niż ryzyko wynikające ze zwiększenia masy ciała, którą można i trzeba kontrolować dietą oraz większą aktywnością fizyczną.

2. Dbać o dietę!

Dieta wspierająca prawidłową pracę serca powinna być umiarkowana i zróżnicowana jeśli chodzi o spożycie tłuszczów. Dla serca dobroczynne działanie mają tłuszcze roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy i inne oleje roślinne) oraz tłuszcze ryb morskich zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega 3). Ponadto dieta powinna być bogata w świeżą, nieprzetworzoną żywność pochodzenia roślinnego: warzywa strączkowe i liściaste, pieczywo pełnoziarniste, owoce. Ważne jest ograniczenie spożycia tłustych mięs, zwłaszcza wieprzowiny i tłustych wędlin. Spożycie mięsa najlepiej ograniczyć do kilku posiłków w tygodniu. Swoją dietę warto dopasować do zaleceń nowej Piramidy Prawidłowego Żywienia i Aktywności Fizycznej opracowanej przez Instytut Żywności i Żywienia.

2. Być aktywnym!

 Dla serca nie ma nic gorszego, niż siedzący tryb życia i palenie tytoniu. Brak aktywności fizycznej znacznie podwyższa ryzyko zawału serca, udaru mózgu i innych schorzeń, nie tylko sercowo-naczyniowych. Osoby, które wykonują regularnie ćwiczenia fizyczne, żyją średnio kilka lat dłużej w porównaniu do osób prowadzących siedzący tryb życia. Regularne, codzienne spacery, nordic walking, a nawet bieganie rekreacyjne czy spokojna jazda na rowerze to aktywności, które może podjąć każda osoba bez istotnego ryzyka. Obciążenia należy zwiększać stopniowo, poświęcając na ćwiczenia docelowo od 2.5 do 5 godzin tygodniowo. W wysoko rozwiniętych krajach zachodnich w leczeniu chorób serca i nadciśnienia tętniczego, dodatkowo zaleca się ćwiczenia relaksacyjne i medytacyjne, które pozwalają wyciszyć się oraz obniżyć poziom stresu. Przewlekły stres w pracy czy życiu rodzinnym ma niekorzystny wpływ na układ krążenia i zwiększa ryzyko chorób serca.

3. Zmniejszyć wagę ciała!

W tym pomoże Ci odpowiednia dieta oraz regularny wysiłek fizyczny. Nadwaga (BMI: 25-30) i otyłość (BMI powyżej 30) powoduje wzrost ciśnienia tętniczego, złego cholesterolu (LDL) i cukru we krwi. Te niekorzystne zmiany w znaczący sposób zwiększają ryzyko miażdżycy, a w konsekwencji zachorowania na choroby serca i układu krążenia – zawały serca, udary mózgu, miażdżycę tętnic kończyn dolnych.

4. Dbać o regularne badanie się!

Po przekroczeniu 40. roku życia wykonuj co kilka lat badania EKG oraz USG brzucha i serca. Przy rutynowych kontrolach lekarskich u każdego pacjenta powinny być wykonywane pomiary ciśnienia tętniczego. Takie pomiary warto wykonywać częściej, samodzielnie w domu. Można do tego celu wykorzystywać dostępne w aptekach aparaty wykonujące pomiary automatyczne lub mierzyć ciśnienie metodą tradycyjną.
Decydując się na zakup takiego urządzenia warto wybrać aparat z mankietem na ramię renomowanego producenta. Wykorzystuj okresowe badania laboratoryjne do sprawdzania poziomu cholesterolu, cukru i kwasu moczowego we krwi. Nadmiar tych substancji we krwi przyspiesza rozwój miażdżycy. Wiedząc o tym można te zmiany powstrzymywać. A jak wszystkim chyba wiadomo, lepiej zapobiegać niż leczyć.

5. Uzupełniać niedobory ważnych składników w diecie tylko po konsultacji z lekarzem!

Nawet przy stosowaniu prawidłowej diety, warto czasem, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, uzupełniać niektóre brakujące składniki, zwłaszcza witaminy, mikroelementy, nienasycone kwasy tłuszczowe (omega 3). Bardzo istotne jest stosowanie preparatów witaminy D3, zwłaszcza u ludzi z cukrzycą. Rodzaj zastosowanego preparatu i jego dawkę należy uzgodnić z lekarzem np. kardiologiem.

7. Nie stosować hormonalnych środków antykoncepcyjnych po przekroczeniu 40. roku życia!

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej u kobiet z nadciśnieniem tętniczym (powyżej 140/90 mm Hg) zwiększa np. ryzyko wylewu krwi do mózgu. Przyjmowanie wszelkich środków hormonalnych powinno być konsultowane nie tylko z lekarzem ginekologiem, ale również z kardiologiem.

JAK ZACHOWAĆ SIĘ KIEDY PODEJRZEWAMY CHOROBĘ SERCA

Choroby serca możemy podejrzewać gdy pojawiają się różnorodne objawy i dolegliwości ze strony układu krążenia. Mogą być one wynikiem zaburzeń pracy samego serca jak i zmian w naczyniach – zwłaszcza tętnicach wieńcowych (doprowadzających krew do mięśnia sercowego). Większość dolegliwości występuje od momentu gdy w tętnicach rozwiną się duże zmiany miażdżycowe (blaszki miażdżycowe). Postępująca miażdżyca tętnic pogarsza krążenie krwi i sprawia, że serce powoli słabnie, początkowo może jednak nie dawać żadnych sygnałów ostrzegawczych (np. bóle, duszność, kołatania serca należy traktować jako takie sygnały).

Gdy zwężenia tętnic wieńcowych postępują nadal i staną się krytycznymi (zwężenie światła przekraczające 70-80%) w trakcie wysiłku fizycznego lub stresu mogą pojawiać się bóle w klatce piersiowej, ustępujące w ciągu paru minut w trakcie odpoczynku lub po Nitroglicerynie. Jeśli ból mimo wszystko przedłuża się i nie pomagają np. kolejne porcje Nitrogliceryny, nie należy czekać dłużej niż kwadrans. Zwłaszcza gdy dotyczy to osoby po 40 roku życia, a szczególnie mężczyzny!

Gdy ból utrzymuje się powyżej pół godziny lub nawraca po zakończeniu działania Nitrogliceryny (lek działa max. 1-2 h) należy liczyć się z możliwością ostrego zawału serca. W takich sytuacjach konieczna jest natychmiastowa pomoc, należy wezwać karetkę pogotowia wyposażoną w aparat EKG. Personel ambulansu, będąc w domu chorego szybko podejmie odpowiednie działanie. Większość pacjentów z bólami w klatce piersiowej trafia od razu do szpitali, które posiadają na swoim terenie pełniące całodobowe dyżury pracownie hemodynamiczne, tzw. catlaby. Najważniejszą kwestią w takiej sytuacji, jest czas liczony od początku bólu! Dlatego nie należy opóźniać wezwania karetki, można też – nie czekając – podać choremu tabletkę rozpuszczalnej lub zwykłej aspiryny.

Jeżeli chory dotrze do pracowni w ciągu 1-2 godzin od początku bólu, w wielu przypadkach można uniknąć rozległego zawału serca, a nawet całkowicie go uniknąć.

JAKIE BADANIA POWINNIŚMY WYKONAĆ ABY OBNIŻYĆ RYZYKO ZAWAŁU SERCA ?

O tym jak groźną chorobą jest miażdżyca i jej powikłania (zawał serca, udar mózgu) można się przekonać w letnie dni, widząc na plaży osoby z pionową blizną biegnącą wzdłuż klatki piersiowej. Są to ślady po operacjach wszczepiania tzw. by-passów lub sztucznych zastawek serca.

Innym przykładem poważnych powikłań miażdżycy są osoby walczące z własną niepełnosprawnością po udarach mózgu, zakończonych niedowładem kończyn lub/i zaburzeniami mowy.

Takie obrazy powinny przypominać nam o konieczności wykonywania regularnych i nieinwazyjnych badań takich jak:

• pomiary ciśnienia tętniczego – pozwalające rozpoznać nadciśnienie tętnicze
• badania ekg – umożliwiające rozpoznanie groźnych zwłaszcza dla mózgu zaburzeń rytmu serca (arytmia nazywana migotaniem przedsionków prowadzi często do ciężkich udarów mózgu, niedowładów, a nawet całkowitych porażeń kończyn czy paraliżu kończyn)
• badania USG, np. echo serca, brzucha, naczyń – echo serca pozwala dobremu kardiologowi precyzyjnie i szybko ocenić stan serca i rozpoznać chorobę, USG brzucha umożliwia ocenę narządów miąższowych w jamie brzusznej, wczesne rozpoznanie i leczenie różnych schorzeń, również nowotworowych!

USG naczyniowe służy do obrazowania stanu naczyń, np. tętnic domózgowych (doprowadzających krew do mózgu) i często pozwala pacjentom z zaawansowanymi zmianami miażdżycowymi uniknąć udaru mózgu.

Badania USG są niebolesne i bezpieczne. Trwają zazwyczaj od 10 do 30 minut i można je wielokrotnie powtarzać, jeśli zaistnieje taka potrzeba. Tylko USG brzucha wymaga przygotowania (do badania należy zgłosić się na czczo lub co najmniej 6-7 h od ostatniego posiłku). Badania USG można przeprowadzić niezależnie od wieku i stanu pacjenta. Jeżeli powyższe badania wykażą nieprawidłowości należy skonsultować się z lekarzem specjalistą.

KTO POWINIEN PAMIĘTAĆ O REGULARNYM WYKONYWANIU KONTROLNYCH BADAŃ SERCA ?

Każdy kto ma tzw. czynniki ryzyka chorób serca i układu krążenia, oto najważniejsze z nich:

• palenie papierosów,
• stale wysokie ciśnienie (nadciśnienie tętnicze powyżej 140/90 mm Hg),
• cukrzyca,
• siedzący tryb życia,
• nadwaga i otyłość,
• podwyższony poziom tzw. złego cholesterolu – LDL,
• obniżony poziom tzw. dobrego cholesterolu – HDL,
• przewlekły stres, depresja lub częste kryzysy emocjonalne,
• wiek powyżej 40 lat dla mężczyzn, okres po menopauzie dla kobiet.
• częste występowanie choroby wieńcowej wśród najbliższych (rodzice, rodzeństwo),

Ponadto czynnikami ryzyka dla kobiet są:

• długotrwałe przyjmowanie środków antykoncepcyjnych w połączeniu z paleniem papierosów,
• zabieg usunięcia narządu rodnego wraz z jajnikami przed 45. rokiem życia,

JAK PRAWIDŁOWO WYKONAĆ POMIAR CIŚNIENIA

Chcąc uzyskać prawidłowe wyniki pomiarów ciśnienia należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. W przypadku pomiarów domowych zaleca się:

1. Używanie automatycznych aparatów z mankietem zakładanym na ramię, dopasowanym do wielkości ramienia, umieszczonym na zgiętej w łokciu ręce, na wysokości serca.
2. Co najmniej 30 minut przed pomiarami nie należy pić kawy, palić tytoniu, jeść obfitych posiłków.
3. Przed pomiarami konieczny jest 3-5 minutowy odpoczynek w pozycji siedzącej, z podpartymi plecami, w cichym pomieszczeniu.
4. Należy wykonywać 2 – 3 pomiary w odstępach kilkuminutowych, celem uzyskania wiarygodnego wyniku.
5. U osób chorujących i leczonych na nadciśnienie tętnicze pomiary należy wykonywać przed przyjęciem leków, a w godzinach porannych przed śniadaniem.
6. U osób ze znacznymi różnicami wartości ciśnienia tętniczego na obu ramionach pomiary należy wykonywać na ramieniu z wyższym ciśnieniem.
7. W czasie wykonywania pomiaru ciśnienia tętniczego w pozycji siedzącej nie należy odchylać się na krześle, rozmawiać, ruszać kończynami.
8. W przypadku dużych różnic między dwoma pomiarami czekamy kilka minut i wykonujemy trzeci pomiar, skrajny pomiar eliminujemy, a z dwóch pozostałych obliczamy wartość średnią.
9. Przed przystąpieniem do badania, sprawdź czy w twoim aparacie są sprawne baterie. Słabe baterie mogą wskazywać nieprawidłowy wynik!

 

Wałcz, dnia 7.04.2020 r.
Iwona Kępska